Mười hai tháng quê hương

Tản văn của Nguyễn Phan Hách

Tháng chạp nắng hanh hao. Vườn đầy lá khô rụng. Bưởi góc vườn treo vàng rực, cam đỏ ối, bờ rào lá rong xanh mướt.

Trước nhà, cây đào lấm tấm nụ. Nắng hanh ủ quanh những nhánh cành mốc meo mà bên trong dạt dào nhựa chẩy.

Tháng chạp như ngân lại không trôi đi được. Vậy mà một sớm hoa đào nở rộ. Ông tôi trải chiếu bên hè. Cánh hoa đào rơi trên giấy đỏ. Ông ngồi viết câu đối tết. Màu mực Tầu đen nhánh.

Tháng giêng mưa như bụi phấn xoa trên đôi má thiếu nữ hồng rực của chị tôi. Chị chìa tay hứng mưa hoa.

Tháng hai hoa bưởi nở trắng muốt. Chị ngắt hoa bưởi cài lên tóc. Ông pha ấm trà ướp hoa bưởi, thoảng mùi thơm.

Tháng ba nắng mới chói lên, sáng trắng, rực rỡ. Trời thanh minh xanh ngắt trong veo. Tiếng gà trưa xao xác bên song gợi buồn. Ông ra đình, hoa gạo đầu đình đỏ ối rụng xuống mái tóc trắng bông của ông.

Tháng ba ấm nắng, ấy vậy mà vẫn còn rớt một cơn rét muộn gọi là rét nàng Bân. Mẹ bảo: Nàng Bân xưa vụng quá, đan áo cho chồng mà ba tháng ròng chả xong. Đến khi xong thì hết mùa rét. Trời thương, trời làm một cơn rét muộn cho nàng Bân được mặc áo ấm cho chồng.

Tháng ba, đêm về chim tu hú kêu náo nức làm mọi người chả ngủ. Luống hoa loa kèn trước nhà lung linh. Chị bảo hoa loa kèn đẹp lắm, nhìn hoa mà tưởng như khúc nhạc hư ảo âm vang đâu đây. Mẹ cắt hoa loa kèn ra chợ bán. Một gánh trắng muốt ngọc ngà...

Hoa loa kèn còn "thổi âm vang" mãi đến đầu tháng tư. Đến mùa nhót chín.

Đêm tháng tư óng ánh đen như miếng thạch. Những con đom đóm bay lập loè làm đêm tháng tư huyền ảo. Tôi bắt đom đóm bọc vào lá khoai, cầm đi chơi.

Tháng 5, ngày mồng 5, có câu "Then lét như rắn mồng 5". Chả hiểu là thế nào. Hình như hôm ấy rắn chui hết trong hang.

Mồng 5, chị tôi trèo lên ngọn cây mít. Mẹ cầm vồ đập vào gốc hỏi": Năm nay mít ra bao nhiêu quả". "Ra 100 quả". Trên ngọn cao, chị trả lời. Tôi cười khúc khích. Mẹ bảo: cấm cười, cười làm cây mít xấu hổ, tục "khảo quả" mất thiêng.

Mồng 5, móng tay chị tôi nhuộm lá móng đỏ hồng. Cả nhà ngồi ăn rượu nếp, với mận đào. Hoa đào tháng giêng đã kịp kết thành quả chín màu cánh sen như má thiếu nữ dậy thì.

Tháng 5, ao sen cửa nhà nở hoa thơm ngát. Sen hồng sen trắng. Chị tắm ngoài cầu ao tre, lẫn vào hoa sen trắng.

Tháng 6 nắng già, sân gạch bỏng rẫy. Mẹ mua vải diềm bâu về giã nâu nhuộm vải.

Nhàn nhạn bay dập dờn trên sân. Vải ăn nắng, lên màu cánh dán, và tay mẹ nhúng nước nâu cũng lên màu đen xỉn. Nhìn tay mẹ, tôi bật khóc. Mẹ cười: không sao, mấy hôm nữa tay mẹ sẽ trắng lại mà.

Trưa hè tháng sáu, cu cườm hót ngoài bụi tre. Tôi nhặt lá mo me đem về cho mẹ khâu nón. Nón mo me, mưa sa sầm sập ngoài đồng cũng chả sợ gì.

Đêm hè tháng sáu, cuốc kêu ra rả, làm rung cả ánh trăng khuya. Cuốc kêu đến gày xác đi rồi chết gục trong bụi. Bấy giờ mới chịu thôi. Ai bắt cuốc phải kêu thế nhỉ - Tôi hỏi. Mẹ bảo đời con cuốc cứ phải như thế, và hồn nó tan thành ánh trăng khuya.

Họ hàng với nhà cuốc, còn có con ve. Đêm trăng xanh, những con ve vàng cũng cứ phải kêu réo rắt. Nhưng khi nào đến lúc réo rắt nhất cũng là lúc con ve sắp chết. Ngân lên một khúc cuối cùng, rồi nó thành cái xác khô nhẹ tênh rơi xuống đất. Đời nó cũng tan thành ánh trăng.

Tháng bẩy mươi dầm sùi sụt. Đường thôn lầy lội. Bàn chân mẹ, toẽ ngón ra mới bám được vào đất. Kẽ chân nứt ướt phải đốt rẻ hun khói cho khô.

Tháng bẩy mưa nhiều là tại vợ chồng Ngâu. Chồng là chú chăn trâu. Vợ là công chúa con giời. Giời giận, bắt phải xa nhau, hai bờ sông Ngân. Mỗi năm giời mới bắc cầu cho gặp một lần. Gặp nhau là khóc, nước mắt rơi xuống trần gian.

Tháng tám, trám vàng trên cây như những giọt sao chiều. Vị trám bùi có hương vị đầu thu. Ngày đầu thu đất trời rưng rưng thổn thức. Những tia nắng óng ánh như những sợi kim tuyến khâu vào cây lá. Ao sen tàn tạ rợi buồn. Trong khi cúc vàng thì nở bung bên dậu. Cúc với sen, kẻ đến, người đi.

Tháng chín tình thu càng đượm. Hay là thu sắp chia ly nên người ta càng níu kéo nhớ nhung. Chị bảo nắng thu muộn như mạng nhện chăng trên má. Tôi sờ lên, nhưng chả thấy gì.

Tháng mười chim ngói bay về ăn lúa chín đầu mùa. Lúa gặt, đường làng tràn ngập rơm phơi. Mùi nhựa lúa chưa khô thơm nức.

Tháng mười từng con gió bấc bay về, hàng tre rền rĩ. Mẹ mở tủ, lấy áo ấm cho tôi. áo còn mùi nắng hanh vụ trước.

Tháng mười một, sương đông mù mịt. Trời buốt giá.  Cá mại chết nổi lềnh phềnh ngoài ao. Vườn cải hoa vàng run rẩy. Chim sẻ xập xoè trong mái bếp khói lam chiều. Nồi cá kho riềng thơm nức, củi đượm âm ỉ. Mẹ ôm tôi vào lòng, mẹ bảo: Tháng sau đã là tháng chạp, sắp tết. Con giai mẹ thêm một tuổi nữa, "lớn tướng" rồi...

Đại Yên 2 - 5 - 2010

Nguyễn Phan Hách